Zamek książąt mazowieckich w Czersku

Czersk – mała miejscowość położona na Mazowszu, nieopodal Warszawy. Od centrum stolicy Polski dzieli ją zaledwie 34 km. W zasadzie o tej małej miejscowości Warszawiacy wiedzą niewiele, gdy zapytamy przechodniów co mogą powiedzieć o Czersku? – to nieliczni odpowiedzą, że „w tej miejscowości znajdują się ruiny zamku” i w zasadzie na tym kończy się ich wiedza o tym tak ważnym miejscu u zarania dziejów powstawania naszego państwa. A włodarze terenu dwoją się i troją aby przybliżyć większemu ogółowi historię Czerska z jego niegdyś wspaniałym zamkiem książąt mazowieckich. Ruiny zamku w Czersku należą do najcenniejszych zabytków na Mazowszu. 

Położenie obiektu jest malownicze bowiem usytuowany jest na wysokiej skarpie starorzecza Wisły, zwanym obecnie Jeziorem Czerskim, a gdy wdrapiemy się na jedną z jego wież będziemy mogli się napawać urokiem roztaczającego się naturalnego mazowieckiego pejzażu.

Historia początków osadnictwa na ziemi czerskiej, jak wskazują na to badania archeologiczne, sięga epoki kamiennej. Chętnie się tutaj osiedlali zakladając swoje grody obronne nasi przodkowie, ponieważ było to miejsce atrakcyjne:

•  pod wzlędem obrony przed napadami innych bardziej wojowniczych plemion,
• w póżniejszym okresie  usytuowanie miejscowosci na skrzyżowaniu dróg było dogodne dla prowadzenia  handlu,
• i przeprawa przez Wisłę była w tym miejscu znacznie łatwiejsza, co nie było bez znaczenia, ponieważ późniejsze Księstwo Czerskie obejmowało ziemię po obu stronach Wisły.  

Pierwsze informacje o istnieniu na tym terenie osady pochodzą z VII – VIII w. Dopiero w XI w. w tym miejscu powstaje  gród zabezpieczony wałami ziemnymi. Dalszy dynamiczny rozwój tego ośrodka spowodował, że Czersk w XII w. staje się siedzibą kasztelana. Rok 1252 był dla Czerska rokiem bardzo szczęśliwym, bowiem został on włączony do archidiakonatu, podległego biskupowi poznańskiemu, co spowodowało podniesienie jego rangi na ówczesnej mapie politycznej ziem polskich. W wymienionym roku Czersk stał się stolicą Księstwa Mazowieckiego i dostał pozwolenie, aby tutaj odbywały się targi. Prawie 100 lat później w 1350 r. Czersk otrzymuje prawa miejskie. Na marginesie dodam, że do końca XIV w. Czersk był ważniejszym na Mazowszu ośrodkiem od Warszawy.

Na przełomie XIV i XV wieku z rozkazu księcia Janusza Mazowieckiego zbudowano w Czersku warowną twierdzę – zamek z dwiema wieżami oraz wieżą bramową ze zwodzonym mostem ( w późniejszym czasie dobudowano arkadowy most w miejsce zwodzonego. Od końca XIV wieku Czersk traci swoją dominującą rolę na mazowszu, a historycy upatrują przyczyn tego upadku  w zmianie koryta Wisły, która prostując swój bieg zlikwidowała meander w okolicy Czerska i w ten sposób odsunęła się od zamku i od miasta. W tym czasie konkurencje dla Czerska zaczęla stanowić prężnie rozwijająca się Warszawa i własnie w tym mieście w 1413 r. swoją siedzibę ustanowił książe Janusz I Starszy, czego wymownym wyrazem było uczynienie z kościoła pw. św. Jana kolegiaty oraz zbudowanie najstarszej części Zamku Królewskiego. 

Po śmierci króla Polski Zygmunta Starego Czersk jako wdowie wiano otrzymała królowa Bona. Królowa polubiła Czersk i starała się przywrócić miastu jego dawny blask i faktycznie powstałe dzięki jej inicjatywie browary (sławne piwo czerskie), czynione inwestycje na rzecz rozwoju handlu, uprawy winorośli, ogrodnictwa i jej mądre zarządzanie spowodowały ponowny rozkwit miasta.

Niestety, podczas najazdu Szwedów na Polskę, w tzw. „Potopie Szweckim” Czersk został całtowicie zrujnowany, a zamek zniszczonyu poprzez wysadzenie go w powietrze. Po wojnach ze Szwedami nastąpił regres miasta. Próby odbudowy zamku podjął się marszałek wielki koronny Franciszek Bieliński, wtedy został wybudowany arkadowy most przez fosę. Dalsze zniszczenia zamku i miasta dokonali zaborcy po III rozbiorze Polski – Prusacy, którzy zniszczyli nie tylko zamek, ale i miasto. Od tego czasu ta wspaniała średniowieczna budowla traci swoją moc militarną. Następny nasz zaborca – Rosjanie odbierają Czerskowi w 1869 r. prawa miejskie. „Do dziś z jednego z największych miast średniowiecza, obok Płocka największego na Mazowszu pozostały ruiny zamku brukowane ulice wychodzące na kilkanaście km w pole”.

Zamek Książąt Mazowieckich w Czersku – ogromne warowne zamczysko został wybudowany na miejscu drewnianego – ziemnego grodu, który prawdopodobnie został zbudowany za panowania Bolesława Śmiałego lub Władysława Hermana. Ta mocna budowla oparta na konstrukcji izbicowej była nie do zdobycia przez wielu najeźców m. in. Litwinów. Gród ten był głównym ośrodkiem administracyjno – decyzyjnym Księstwa Czerskiego, posiadał lochy z pomieszczeniami dla osób uwięzionych z powodu stosowania niewłasciwej polityki wobec księstwa. I tak, w 1229 r. został tutaj uwięziony książe Henryk Brodaty, którego Kondrad Mazowiecki wypuszcza na wolność po interwencji księżnej Jadwigi.  Dziesięć lat później, w 1239 r. ten sam książe Konrad Mazowiecki w lochach grodu uwięził Bolesława Wstydliwego. Oprócz pomieszczeń mieszkalnych i baszt obronnych w grodzie od XIII w. istniała kaplica pw. św. Piotra. 

W latach 1388 – 1410  księżę mazowiecki Janusza I buduje swoją najważniejszą rezydencję ceglany zamek na miejscu starego grodu w Czersku, w którym dokonał żywota w dniu 8 grudnia 1429 r. Następnie zamek staje się własnościa królewską od momentu włączenia tych ziem do Królestwa Polskiego w 1526 r. Od momentu kiedy zamek stał się własnością królowej Bony w 1526 r.  nabiera nowego blasku. Zostaje zamieniona drewniana zabudowa dziedzińca na murowaną, dodatkowo powstaje tutaj pałac o wymiarach 10 m na 30m, w którym rezydowała królowa Bona. 

Po tym okresie świetności zamku Czerskiego przychodzą lata bardzo trudne, bowiem jak już wcześniej wspominałam zamek zostaje kompletnie zniszczony – wysadzony w powietrze przez Szwedów, jako zemsta za doznane klęski od Stefana Czarnieckiego pod Warką. 

W latach 1762 – 1766 starosta czerski, marszałek wielki koronny Franciszk Bieliński remontuje zamek i umieszcza w nim archiwum i wydziela sale dla sądu grodzkiego i ziemskiego. Jednak następnej znacznej dewastacji zamku dokonał po III rozbiorze Polski zaborca – Prusacy, którzy zniszczyli zamkowe mury.   

 

Konserwacji i częściowej odbudowy zamku w Czersku podjęło się w latach 1907 – 1911 Towarzystwo Opieki nad Zabytkami w Przeszłości – sfinansowało pierwsze  prace konserwatorskie przeprowadzone przez Kazimierza Skórewicza.

To znakomite geograficzne położenie Zamku w Czersku z którego zarówno miejscowość jak i zamek powinny czerpać niemałe profity było w historii tego ważnego dla naszego kraju zakątka w zasadzie przekleństwem. Następnego zniszczenia zamku dokonano podczas walk rosyjsko – niemieckich podczas I wojny światowej w 1915 r. 

Obecnie zamek udostępniony jest zwiedzającym. Do dzisiejszych czasów zachowały się odrestaurowane w większości mury obrone oraz wszystkie trzy wieże, tzn:

• wieża – brama wjazdowa monumentalna gotycka zabudowa sięgająca 22 m zbudowana na planie czworoboku. Ongiś w tej wieży znajdowała się komnata burgrabiego,
• cylindryczna wieża południowo – zachodnia o wysokości 24 m, wejście prywatne do niej było z murów zamkowych i tutaj znajdowały się cele więzienne,
• cylindryczna wieża zachodnia, wejście do niej było dostępne z dziedzińca.

Niestety bezpowrotnie została utracona murowana zabudowa z XVI wieku. Mimo, że po wspaniałej militarnej twierdzy zamku w Czersku pozostały nikłe ślady, które są otaczane pieczołowitą troską przez włodarzy terenu to warto tu przyjechać i pokazać to miejsce swoim dzieciom i wnukom, będzie to dla nich wspaniała lekcja historii. W realizacji tego celu pomogą organizowane w ruinach zamczyska gry i zabawy, które nie tylko zainteresują dzieci, ale również i dorośli miło spędzą czas. 

Zamek w Czersku można zwiedzać bez przewodnika i można przy tym doskonale się bawić. Umożliwiają to przygotowane przez gospodarzy zamku gry: Questing i gra zamkowa – kto tu bywał oraz Quest „Na tropach średniowiecznego Czerska”. Karty do gry i guestu można kupić w kiosku przy wejściu do obiektu.

Poniżej cytuję zaproszenie organizatorów do zwiedzania zamku i opisy proponowanych gier   http://www.zamekczersk.pl/?NR=135

Zapraszamy do samodzielnego poznawania tajemnic przeszłości ukrytych w Czersku. Proponujemy GRĘ ZAMKOWĄ i QUEST CZERSKI

GRA ZAMKOWA

ZAMEK można zwiedzić szukając historycznych POSTACI, które w ciągu wieków przebywały na czerskim grodzie a potem – zamku.

Umożliwia to gra zamkowa KTO TU BYWAŁ?

Wskazówki odczytane ze specjalnej KARTY GRY poprowadzą po zamku i pomogą odkryć, co łączyło z Czerskiem znane z historii osoby.

KARTY GRY można pobrać w kasie zamkowej albo wydrukować samodzielnie z pliku.

KARTA GRY <—-

QUESTING W CZERSKU

Najpierw była tu osada, potem znaczny gród z podgrodziem. W XIII wieku, zanim na miejscu grodu wymurowano gotycki zamek, PODGRODZIE stało się MIASTEM.

I choć nie przetrwały zniszczone w czasie wojen i najazdów dawne miejskie zabudowania, to zachował się zabytkowy, ŚREDNIOWIECZNY UKŁAD MIEJSKI.

Można go poznać wyruszając na trasę questu NA TROPACH ŚREDNIOWIECZNEGO CZERSKA. Dzięki wskazówkom zawartym na specjalnej KARCIE, każdy może powędrować drogami, którymi ludzie chodzili w Czersku już w średniowieczu i odszukać ślady dawnej świetności książęcego miasta.

QUESTING to zwiedzanie bez przewodnika, samodzielne odkrywanie własnego dziedzictwa kulturowego, zabawa terenowa w tropienie przeszłości – świetna rozrywka dla całej rodziny, dla starych, młodych i całkiem małych.

KARTĘ można pobrać w zamkowej kasie albo wydrukować samodzielnie z pliku.

KARTA GRY <—-

 

 

Artykule wykorzystano informacje zawarte na następujących stronach:

/pl.wikipedia.org/wiki/Zamek_książąt_mazowieckich_w_Czersku

http://www.zamekczersk.pl/index.php?NR=135

https://pl.wikipedia.org/wiki/Czersk_(wojew%C3%B3dztwo_mazowieckie)

Autor artykułu: Alicja Muszyńska