Obrzędy i zwyczaje wielkanocne

   Wielkanoc jest pierwszym i najważniejszym świętem chrześcijańskim. To najstarsze święto chrzescijańskie upamiętniające zmartwywstanie Jezusa Chrystusa jest bardzo uroczyście obchodzone w całym chrzescijańskim świecie. Są to święta radości i pogody ducha w każdej chrześcijańskiej rodzinie, a dodatkowo aurę tych świąt podnosi najcudowniejsza pora roku – wiosna – słoneczna, ciepła i kolorawa (aczkolwiek nie zawsze). Te święta spędzamy rodzinnie i przy świątecznym śniadaniu dzielimy się jajkiem z domownikami.

Wielkanoc jest świętem ruchomym, ponieważ datę tych świąt ustala się na podstawie  fazy księżyca – jest to pierwsza niedziela po pierwszej wiosennej pełni księżyca. Święta Wielkanocne w zależności od roku przypadają najwcześniej od 22 marca, a najpóźniej do 25 kwietnia.

Wielkanoc jest poprzedzona czterdziestodniowym okresem przygotowania duchowego – Wielkim Postem, w którym chrześcijanie przygotowują się do godnego przeżywania wydarzeń związanych z męką, śmiercią i zmartwywstaniem Jezusa Chrystusa. W kościele katolickim jest to okres pokuty i wielkiej skromności, z kościołów znikają kwiaty, wystrój wnętrz jest bardziej skromny, obowiązującym kolorem jest fiolet i śpiewane są pieśni pokutne. Podczas postu powinno się spożywać postne potrawy (bez mięsa) dozwolone jest spożywanie ryb.

Czas Wielkiego Postu trwającego czterdzieści dni został ustalony w IV w. (wcześniej było tylko 2 dni) rozpoczynają uroczystośći Środy Popielcowej. Okres Wielkiego Postu kończy Wielki Tydzień, który jest pamiątką po ostatnich spędzonych chwilach przez Jezusa Chrystusa w Jerozolimie. 

Niedziela Palmowa (Niedziela Męki Pańskiej) rozpoczyna Wielki Tydzień. Święto zostało ustanowione na pamiątkę triumfalnego wjazdu Pana Jezusa na osiołku do Jerozolimy. Prawdopodobnie, w Jerozolimie święto jest obchodzone od końca IV wieku, a Polsce kroniki odnotowują, że było ono obchodzone już w średniowieczu.

Tradycja chrześcijańska nakazuje wiernym przynoszenie do kościołów palm wielkanocnych w celu ich poświęcenia. Palma w wierze chrześcijąńskiej oznacza symbol odradzającego się życia. Św. Jan Paweł II ustanowił Niedzielę Palmową Światowym Dniem Młodzieży.

Gdy na stronie dotyczącej Świąt Wielkanocnych w Wikipedii znalazłam zdjęcie przedstawiające święcenie palm przed kościołem św. Karola Boromeusza w Warszawie ogromnie wzruszyłam się, ponieważ jest to w moim życiu pierwsza parafia i właśnie tutaj otrzymałam  Sakrament Chrztu Świętego. Na frontonie kościoła jest umieszczony napis „Bogu Cześć, św. Karolowi Boromeuszowi Sława, Wiernym Zbawienie”.

Wielki Poniedziałek, Wielki Wtorek i Wielka Środa są dniami posięconymi sakramentowi pojednania.

W Wielki Czwartek w kościołach katedralnych biskup diecezjalny odprawia Mszę św. Krzyżmę na pamiątkę ostatniej wieczerzy Chrystusa z apostołami, na której ustanowił Eucharystię oraz kapłaństwo służebne. Na mszy biskup święci oleje (chorych, katehumenów i krzyżmo), które służą do udzielania sakramentu chrztu, święceń kapłańskich, namaszczenia chorych.

W Wielkim Tygodniu najważniejsze jest Triduum Paschalne, które rozpoczyna się w Wielki Czwartek wieczorem i trwa aż do Wielkiej Niedzieli. Przed rozpoczęczem liturgii z tabernakulum zabrany jest Przenajświętszy Sakrament, aż do zmartwywstania Pańskiego. W tym dniu kapłan umywa i całuje stopy dwunastu mężczyznom. Po ostatniej wieczerzy Chrystus zostaje pojmany w Ogrodzie Oliwnym „Ogrójcu” (Getsemani).

Wielki Piątek to dzień krzyża. Po południu odprawiana jest wielkopostna liturgia. Przed ołtarzem umieszczony jest krzyż zasłonięty fioletowym suknem. Krzyż jest najważniejszym punktem w kościele do Wiglii Paschalnej, po liturgii wierni podchodzą do krzyża i Go całują. Ostatnia część liturgii Wielkopiątkowej to procesja do grobu Pańskiego. Na ołtarzu przy grobie okrytym przejrzystym welonem stawia się Najświększy Sakrament, jako symbol całunu, w który owinięto ciało Chrystusa.

Wielka Sobota jest dniem ciszy i oczekiwania. W tym dniu wierni przybywają do kościoła, aby święcić pokarmy i aby odwiedzić grób Pana Jezusa. W święconce znajduje się chleb na pamiątkę, którym Jezus nakarmił tłumy, mięso na pamiątkę spożywania baranka paschalnego w Wieczerniku oraz jajka symbolizujących nowe życie. W Wielki Piątek i w Wielką Sobotę w kościołach nie są odprawiane Msze Święte, a od Wielkiego Czwartku milkną dzwony, które zastępują bezdźwięczne kołatki.

Jerozolima. Kamień Namaszczenia w Bazylice Bożego Grobu. Zdjęcie: Alicja Muszyńska

Wielkanoc rozpoczyna się po zachodzie słońca. Kapłani święcą ogień i od niego zapalają Paschał – duża woskowa świeca, która symbolizuje zmartwystałego Chrystusa, a od niej zapalają swoje świece wierni. Dalsza część liturgii to czytania psalmów. Tej nocy po prawie 50 dniach zabrzmi uroczyste „Alleluja”. Celebrans dokonuje poświęcenia wody i wszyscy wierni odnawiają swoje przyrzeczenia chrzcielne. Wigilia Paschalna kończy się Eucharystią i procesją rezurekcyjną. Na ulicach wszystkich polskich miast widać wielką radość, petardy, rakiety, wystrzały z kapiszonów, a wierni pozdrawiają siebie nawzajem mówiąc „Chrystus Zmartwywstał”. 

Święconka

Tradycje wielkanocne są pieczołowicie pielęgnowane w wielu polskich rodzinach. Z przyjemnością można obserwować jak w Wielką Sobotę rodziny z koszyczkami święconek zmierzają do kościołów aby poświęcić przygotowane pokarmy. W święconce nie może zabraknąć baranka, a także chleba, jajek, kawałka mięsa (z reguły jest to kawałek kiełbasy) i chrzanu, ponieważ wyraża gorycz męki Pańskiej. W mojej święconce umieszczam sól, którą wykorzystuje później do innych potraw znajdujących się na świątecznym stole. Do tradycji śniadania wielkanocnego należy pięknie nakryty i udekorowany kwiatami i świątecznymi stroikami stół, który jeszcze w wielu polskich domach ugina się pod ciężarem przepysznych potraw z jajek, mięsiwa, ryb, sałatek a przede wszystkim ciast wśród których królują wielkanocne baby, mazurki, makowce i inne smakołyki.

Pisanki

W okresie przedświątecznym wykonywanie pisanek należy do najmilszych tradycji szczególnie dla dzieci. Pisanki to wielowiekowa tradycja i według historyków wywodząca się ze starożytnej Persji, następnie przez Greków i Rzymian została rozpowszechniona w całej Europie. Według starożytnych legend czerwone pisanki mają czarodziejską moc i symbolizują serce i miłość.

Tradycja Lanego poniedziałku – śmigus dyngus

Lany poniedziałek to lubiana tradycja obecnie bardziej pielęgnowana na polskich wsiach niż w miastach chociaż i tutaj w niektórych dzielnicach można być mocno oblanym. Przede wszystkim oblewano młode panny. Oblanie wodą dziewczyny wróżyło jej szybkie wyjście za mąż, tym najładniejszym dostawało się najwięcej. Współczesny dyngus odbiega od swojego historycznego znaczenia, bowiem wcześniej zwyczaj tan był związany z pożegnaniem zimy i radością z nadchodzącej wiosny. Wikipedia podaje, że oprócz oblewania wodą panie były chłostane po nogach witkami wierzby lub palmami, co oznaczało nadejście wiosny a wraz z nią trzeba było oczyścić się z brudu i chorób, a w późniejszym czasie z grzechów (czytaj więcej https://pl.wikipedia.org/

wiki/%C5%9Amigus-dyngus).

http://cdn27.podroze.smcloud.net/t/image/t/130358/baba-wielkanocna-ciasto_341972.jpg

Tradycje wielkanocne w wybranych regionach

(wykorzystano informacje ze strony:

http://polki.pl/zapomniane-tradycje-wielkanocne,we-dwoje-kultura-tradycje-i-obyczaje-artykul,10081420.html)

Śląsk

• To, co rozpoczyna okres wielkanocny na Śląsku to początek obchodów w Niedzielę Palmową. Wedle tradycji w każdej palemce muszą znaleźć się drobne gałązki wierzbowe z kotkami.
• Gdy już palemki zostaną poświęcone obyczaj nakazuje zjeść przynajmniej jedną wierzbową kotkę – ten rytuał ma za zadanie chronić przez cały rok przed infekcjami gardła.
• W Wielki Czwartek, na terenach wiejskich, gospodarz skoro świt, wykonuje z palmy małe krzyżyki, które zanosi jeszcze przed wschodem słońca na swoje pole, by przez cały rok zapewnić urodzaj plonu.
• Przyjęło się również, że czas Wielkiego Piątku to czas zadumy i cichej modlitwy. Nikt tego dnia nie powinien oddawać się medialnym rozrywkom. Tego dnia należy zrezygnować z telewizji i radia.
• W Wielką Sobotę zapala się w domach gromnice, by zapewnić ochronę przed burzą na cały rok.
• Wielki Tydzień to czas, w którym nie powinno się pracować, ani w polu, ani w ogrodzie, ponieważ istnieje przekonanie, że ziemia, na której się w tym czasie pracuje, nie wyda plonu.
• Wielka Niedziela to dzień bez gotowania – żadnego dymu i ognia. To już czas na wspólne radowanie w gronie najbliższych.

Górny Śląsk

• Zacznijmy od śmigusa-dyngusa. Tego dnia każda polana dziewczyna jest zobowiązana obdarować kawalera własnoręcznie pomalowanym lub ozdobionym jajkiem.
• Poświęcona palemka, szczególnie na terenach wiejskich, powinna być pozostawiona przed domem lub na polu. To zapewni gospodarzowi urodzaj i dostatek.
• Również na terenach wiejskich, w dobrym geście jest podzielenie się ze zwierzętami(szczególnie barankiem) poświęconym jajkiem, które symbolizuje nowe życie.

Podlasie

• Na tym terenie do dziś panuje tradycja wybijania jajek, która z „rozbawieniem” przenika nawet na Dolny Śląsk. Polega ona na tym, że dwie osoby stukają się wzajemnie ugotowanymi jajkami. Wygrywa ten, który stłucze jajko przeciwnika jako pierwszy.
• To co odróżnia również Podlasie od innych rejonów to również kolejna zabawa, która uwielbiają szczególnie dzieci – toczenie jajek z górki. Zasady są dziecinnie proste -wygrywa jajko, które najszybciej stoczy się z górki. W nagrodę, uczestnicy otrzymują słodką niespodziankę.

Mazowsze

To jeden z nielicznych rejonów Polski gdzie obrzędy i tradycje mają nieliczne cechy wspólne:

• Przyjęło się, że aby zapewnić sobie dobre plony i pomyślność, po mszy rezurekcyjnej należało wrócić prosto do domu.
• Na wielkanocne śniadanie obowiązkowo należy podać barszcz czerwony.
• Kolejna tradycja mówi, że w lany poniedziałek nie polewa się panien zwykłą wodą z wiadra, a tylko tą perfumowaną. To ma za zadanie zapewnić kobietą luksusowe życie u boku bogatego mężczyzny.

Pomorze

• Bardzo ważnym elementem przygotowującym domowników do Wielkanocy są oczywiście świąteczne porządki. Wykonuje się je nie tylko po to, by mieszkanie lśniło czystością. Porządki mają również symboliczne znaczenie – wymiatamy z mieszkania zimę, a wraz z nią wszelkie zło i choroby.
• Topienie Judasza – nietypowy zwyczaj. Kolejnym ważnym elementem Wielkiego Tygodnia jest Wielka Środa, która cechuje się tym że młodzież, a zwłaszcza chłopcy, topili tego dnia kukłę wykonana ze słomy symbolizującą Judasza, którą najpierw wleczono na łańcuchach po całej okolicy, a na koniec, aby wymierzyć sprawiedliwość, wrzucano „zdrajcę” do pobliskiego stawu.
• Wyrazem wielkanocnej radości rodziny może być również wspólna zabawa tzw.szukaniem zajączka – małej, najczęściej słodkiej niespodzianki dla każdego.
• Jajo na stole – to obowiązkowy element tego święta (podobnie jak w innych regionach) jest symbolem życia i odrodzenia. Tradycja pisanek i dzielenia się święconym jajkiem sięga nawet starożytnych Persów, którzy wiosną darowali swoim bliskim czerwono barwione jaja. Zwyczaj ten przyjęli od nich Grecy, Rzymianie i bardzo szybko rozprzestrzenił się wśród chrześcijańskich krajów. Szczególne znaczenia mają właśnie czerwone pisanki – mają moc magiczną i odpędzają złe uroki, są symbolem serca i miłości, a zarazem tworem idealnym.

Arykuł został napisany przy wykorzystaniu informacji zawartych na następujących stonach:

http://ekai.pl/wydarzenia/temat_dnia/x27316/wielki-tydzien-w-kosciele-katolickim/?page=4

Dziennik Zachodni http://www.dziennikzachodni.pl/artykul/3388195,tradycje-i-zwyczaje-wielkanocne-czyli-co-robimy-na-wielkanoc-zdjecia,id,t.html

https://pl.wikipedia.org/wiki/Niedziela_Palmowa

Autor artykułu: Alicja Muszyńska