Warszawa w czasie zaboru rosyjskiego – na przełomie XIX w. i XX w.

   Wzmożony rozwój  industrialny jaki miał miejsce pod koniec  XIX wieku w Warszawie spowodował nie tylko znaczny wzrost liczby ludności, ale również przyczynił się do zbudowania kilku ważnych obiektów, wśród których zbudowany Gmach Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych na Placu Małachowskiego cieszy do dzisiaj osoby kochające sztukę. Historycy badający procesy zachodzące w ówczesnej Warszawie podkreślają, że stawała się ona coraz bardziej nowoczesnym miastem. Zbudowana Elektrownia Powiśle coraz większym zakresie oświetlała mieszkania Warszawiaków i ulice miasta, znacznie się polepszył stan sanitarny miasta w związku z budową sieci kanalizacyjnej, do domów i mieszkań był doprowadzany gaz i instalowane telefony. 

Nawet rosyjski zaborca umieścił w Warszawie swoje większe garnizony. Jednak te procesy przyniosły społeczeństwu jeszcze większą korzyść, ponieważ Warszawa stawała się największym ośrodkiem życia i myśli politycznej na ziemiach polskich znajdujących się pod okupacją trzech zaborców.

Na trzy lata przed zakończeniem dziewiętnastego stulecia Warszawa była zaliczana do większych miast europejskich i liczyła 638682 osoby. W prawdzie w odniesieniu do Paryża można powiedzieć, że była prowincjonalną wioską, bowiem stolica Francji już w 1885 r. liczyła 3 mln. ludności, a 1911 r. jej liczba wzrosła do 4,5 mln. osób. Jednak należy pamiętać, że Paryż jest znacznie starszym miastem od Warszawy, ponieważ jego historia sięga czasów Imperium Rzymskiego i jego rozwój nie był tłamszony przez zaborców.

Warto w tym miejscu dodać, że Sankt Petersburg stolica Carskiej Rosji, która została założona 27 maja 1703 r. liczyła pod koniec XVIII w. 200 tys. mieszkańców, w 1853 r. liczyła 500 tys. osób, w 1900 r. 1,5 mln. osób, a 1917 r. 2,5 mln. osób. W tej liczbie mieściła się duża liczba Polaków, którzy z różnych powodów politycznych lub ekonomicznych musieli opuścić kraj. 

Pod koniec XIX wieku w Warszawie powstawały nowoczesne fabryki, a mianowicie: fabryka Wag Webera, fabryka maszyn Gerlach i Pulst, odlewnia metali Ambroziewicza, browar Mochlejda, zakłady Limpopa – Rau i Loewenstein. Wraz z tymi zakładami rodziła się nowa warstwa społeczna, świadoma swojego wyzysku klasa robotnicza, która zaczęła się głośno i zdecydowanie upominać o swoje uprawnienia.

W Warszawie robotnicy stanowili najwyższy odsetek mieszkańców. Była to uboga warstwa społeczna pracująca od 13 do 15 godzin dziennie w bardzo ciężkich warunkach, przy bardzo niskim wynagrodzeniu, bez żadnych zabezpieczeń socjalnych, a po pracy ich dola też nie była lepsza. Mieszkali w małych, ciasnych wielorodzinnych mieszkaniach i suterenach. Nowoczesne warszawskie zakłady pracy nie zapewniły swoim pracownikom godziwych warunków pracy za godziwe wynagrodzienie. Stąd robotnicy podejnowali walkę o swój byt i przetrwanie, inspirowaną przez partię socjalistyczną i bezpartyjne związki zawodowe. Dochodziło do strajków generalnych brutalnie niszczonych przez wojsko, żandarmerię i policję carską.

Opowiadał mi ojciec mojej koleżanki, który przed II wojną światową pracował fabryce u Kazimierza Szpotańskiego, że podczas strajku robotnicy, aby ich policja nie rozpędziła tworzyli zwarte szeregi, trzymając się pod ręce szli odważnie naprzód i w te szeregi brutalnie wkraczała policja konna tratując i zabijając wielu ludzi. Najwięcej zabitych było w momencie gdy żandarmeria i wojsko carskie strzelało do strajkujących robotników.

W tym miejscu chciałabym zrobić mała dygresję na temat fabryki Kazimierza Szpotańskiego (ur. 1887 r. we Włocławku, zm. 1966 r. w Warszawie) pioniera przemysłu aparatów elektrycznych z dwóch powodów, a mianowicie:

– praca w fabryce Szpotańskiego była ogromną nobilitacją,

– fabryka tego zdolnego polskiego inżyniera mieściła się na moim Kamionku (kwadrat obecnych ulic Kałuszyńskiej, Rybnej, Drewnickiej i Gocławskiej). W 1938 r. niektóre oddziały firmy Szpotańkiego zostały przeniesione do Międzylesia, co bylo możliwe dzięki zamówieniom dla Centralnego Okrego Przemysłowego. Przed wojną zakład ten zatrudniał 1200 osób. (czytaj więcej na (https://pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz_Szpota%C5%84ski)

Społeczeństwo Warszawy bylo podzielone pod względem światopoglądowym, bowiem organizacje wiernopoddańcze caratowi wzywały do popierania rządu w jego poczynaniach, a organizacje pronarodowościowe, które skupiały duże rzesze robotników były zdecydowanie przeciwne i na wszelkiego rodzaju strajkach były wznoszone okrzyki „Precz z rządem carskim”, „Niech żyje wolność i niepodległość Polski” i inne hasła, które mobilizowały do otwartej walki z zaborcą.

Po rewolucji w Rosji w 1905 r., podczas której car Mikołaj I wydał rozkaz strzelania do protestujących robotników, w wyniku tego rozkazu było dużo zabitych i rannych , doszło do strajku generalnego 27 stycznia tegoż roku, w którym wzięli udział robotnicy z naszych fabryk. Pod ogromną presją społeczną car musiał złagodzić wydane rozkazy i nastąpiła odwilż. Robotnicy wywalczyli wzrost płac, poprawę warunków pracy, skrócono dzień pracy, obniżono kary pieniężne.

Jednak wywalczone podczas rewolucji prawa do poprawy warunków pracy a tym samym i warunków życia przez robotników okazały się pyrrusowym, nie trwającym długo zwycięstwem. W krótce przywrócono stary ład, pensje obniżono, kary pieniężne zwiększono, ale strajki nie ustały, trwały aż do 1917 r.

Mimo, tych ciężkich warunków proces industrializacji w dalszym ciągu trwał. W 1913 r. w Warszawie było już 595 fabryk usytuowanych na Woli, w rejonach Czystego i Kamionka. Warszawa rozwijała się dynamicznie aż do 1917 r. W tym okresie powstały pierwsze koncepcje rozwoju urbanistycznego miasta, nastąpiła elektryfikacja tramwajów (1908 r.). W latach 1904 – 1914 wybudowano Most Poniatowskiego oraz wieżowiec Cedegrenu (1910 r. ), pierwszy wysokościowiec w Warszawie i najwyższy budynek w carskiej Rosji. W 1905 r. powstał jeden z najpiękniejszych warszawskich parków – Skaryszewski w późniejszym okresie nazwany im. Ignacego Paderewskiego. Warszawiacy szybko podchwycili tę nazwę i do tej pory mówimy „idziemy na spacer do parku Paderewskiego”- do „Padereszczaka”. Te czułe słowa kierowane w stronę naszego parku z pewnością związane są z tym cudownym miejscem w którym świetnie wypoczywamy, jak również, a może nawet przede wszystkim z jego wielkim patronem, który zawsze będzie kochany przez rzesze Polaków na całym świecie  po wszystkie czasy. A dla mnie ten park wiąże z najpiękniejszym okresem mojego życia. Pisałam o tym w poście „Powojenna Warszawa” na stronie   http://podrozewagabundy.pl/2016/04/17/powojenna-warszawa/ .

W 1914 r. liczba ludności Warszawy wynosiła 884000 osób.

 

Zdjęcia zostały pobrane ze strony http://warszawa.naszemiasto.pl/artykul/zdjecia/carska-warszawa-na-przelomie-xix-i-xx-wieku-zobacz-kolorowe,2290018,gal,9364516,t,id,tm,zid.html

http://warszawa.wikia.com/wiki/Historia_w_XIX_wieku

https://pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz_Szpota%C5%84ski

Autor artykułu: Alicja Muszyńska

 

Wjazd na Most Kierbedzia w Warszawie. Źródło: https://d-nm.ppstatic.pl/k/r/69/12/5387103e1fa12_o.jpg?1420066800