Warszawa w czasie zaboru rosyjskiego – na przełomie XIX w. i XX w.

Wjazd na most Kierbedzia (wtedy Aleksandryjski. Źródło: https://d-nm.ppstatic.pl/k/r/fd/92/5387103cbf591_o.jpg?1420066800
Wzmożony rozwój industrialny jaki miał miejsce pod koniec XIX wieku w Warszawie spowodował nie tylko znaczny wzrost liczby ludności, ale również przyczynił się do zbudowania kilku ważnych obiektów, wśród których zbudowany Gmach Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych na Placu Małachowskiego cieszy do dzisiaj osoby kochające sztukę. Historycy badający procesy zachodzące w ówczesnej Warszawie podkreślają, że stawała się ona coraz bardziej nowoczesnym miastem. Zbudowana Elektrownia Powiśle coraz większym zakresie oświetlała mieszkania Warszawiaków i ulice miasta, znacznie się polepszył stan sanitarny miasta w związku z budową sieci kanalizacyjnej, do domów i mieszkań był doprowadzany gaz i instalowane telefony.
Nawet rosyjski zaborca umieścił w Warszawie swoje większe garnizony. Jednak te procesy przyniosły społeczeństwu jeszcze większą korzyść, ponieważ Warszawa stawała się największym ośrodkiem życia i myśli politycznej na ziemiach polskich znajdujących się pod okupacją trzech zaborców.

Zamek Królewski od strony Wisły w Warszawie. Źródło: https://d-nm.ppstatic.pl/k/r/fd/92/5387103cc6f23_o.jpg?1420066800
Na trzy lata przed zakończeniem dziewiętnastego stulecia Warszawa była zaliczana do większych miast europejskich i liczyła 638682 osoby. W prawdzie w odniesieniu do Paryża można powiedzieć, że była prowincjonalną wioską, bowiem stolica Francji już w 1885 r. liczyła 3 mln. ludności, a 1911 r. jej liczba wzrosła do 4,5 mln. osób. Jednak należy pamiętać, że Paryż jest znacznie starszym miastem od Warszawy, ponieważ jego historia sięga czasów Imperium Rzymskiego i jego rozwój nie był tłamszony przez zaborców.

Teatr Wielki. Źródło: https://d-nm.ppstatic.pl/k/r/fd/92/5387103ce8670_o.jpg?1420066800
Warto w tym miejscu dodać, że Sankt Petersburg stolica Carskiej Rosji, która została założona 27 maja 1703 r. liczyła pod koniec XVIII w. 200 tys. mieszkańców, w 1853 r. liczyła 500 tys. osób, w 1900 r. 1,5 mln. osób, a 1917 r. 2,5 mln. osób. W tej liczbie mieściła się duża liczba Polaków, którzy z różnych powodów politycznych lub ekonomicznych musieli opuścić kraj.

Plac Teatralny w Warszawie. Źródło: https://d-nm.ppstatic.pl/kadr/k/r/50/9f/5387104018600_o,size,933×0,q,70,h,490220.jpg
Pod koniec XIX wieku w Warszawie powstawały nowoczesne fabryki, a mianowicie: fabryka Wag Webera, fabryka maszyn Gerlach i Pulst, odlewnia metali Ambroziewicza, browar Mochlejda, zakłady Limpopa – Rau i Loewenstein. Wraz z tymi zakładami rodziła się nowa warstwa społeczna, świadoma swojego wyzysku klasa robotnicza, która zaczęła się głośno i zdecydowanie upominać o swoje uprawnienia.

Katedra św. Jana w Warszawie. Źródło: https://d-nm.ppstatic.pl/k/r/5f/4b/5387103d0804e_o.jpg?1420066800
W Warszawie robotnicy stanowili najwyższy odsetek mieszkańców. Była to uboga warstwa społeczna pracująca od 13 do 15 godzin dziennie w bardzo ciężkich warunkach, przy bardzo niskim wynagrodzeniu, bez żadnych zabezpieczeń socjalnych, a po pracy ich dola też nie była lepsza. Mieszkali w małych, ciasnych wielorodzinnych mieszkaniach i suterenach. Nowoczesne warszawskie zakłady pracy nie zapewniły swoim pracownikom godziwych warunków pracy za godziwe wynagrodzienie. Stąd robotnicy podejnowali walkę o swój byt i przetrwanie, inspirowaną przez partię socjalistyczną i bezpartyjne związki zawodowe. Dochodziło do strajków generalnych brutalnie niszczonych przez wojsko, żandarmerię i policję carską.

Plac św. Aleksandra. Źródło: https://d-nm.ppstatic.pl/k/r/69/12/5387103e0c108_o.jpg?1420066800
Opowiadał mi ojciec mojej koleżanki, który przed II wojną światową pracował fabryce u Kazimierza Szpotańskiego, że podczas strajku robotnicy, aby ich policja nie rozpędziła tworzyli zwarte szeregi, trzymając się pod ręce szli odważnie naprzód i w te szeregi brutalnie wkraczała policja konna tratując i zabijając wielu ludzi. Najwięcej zabitych było w momencie gdy żandarmeria i wojsko carskie strzelało do strajkujących robotników.

Wjazd na Most Kierbedzia w Warszawie. Źródło: https://d-nm.ppstatic.pl/k/r/69/12/5387103e1fa12_o.jpg?1420066800
W tym miejscu chciałabym zrobić mała dygresję na temat fabryki Kazimierza Szpotańskiego (ur. 1887 r. we Włocławku, zm. 1966 r. w Warszawie) pioniera przemysłu aparatów elektrycznych z dwóch powodów, a mianowicie:
– praca w fabryce Szpotańskiego była ogromną nobilitacją,
– fabryka tego zdolnego polskiego inżyniera mieściła się na moim Kamionku (kwadrat obecnych ulic Kałuszyńskiej, Rybnej, Drewnickiej i Gocławskiej). W 1938 r. niektóre oddziały firmy Szpotańkiego zostały przeniesione do Międzylesia, co bylo możliwe dzięki zamówieniom dla Centralnego Okrego Przemysłowego. Przed wojną zakład ten zatrudniał 1200 osób. (czytaj więcej na (https://pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz_Szpota%C5%84ski)

Widok na lewobrzeżną Warszawę. Źródło: https://d-nm.ppstatic.pl/k/r/69/12/5387103e3f345_o.jpg?1420066800
Społeczeństwo Warszawy bylo podzielone pod względem światopoglądowym, bowiem organizacje wiernopoddańcze caratowi wzywały do popierania rządu w jego poczynaniach, a organizacje pronarodowościowe, które skupiały duże rzesze robotników były zdecydowanie przeciwne i na wszelkiego rodzaju strajkach były wznoszone okrzyki „Precz z rządem carskim”, „Niech żyje wolność i niepodległość Polski” i inne hasła, które mobilizowały do otwartej walki z zaborcą.

Zdjęcie lotnicze placu Saskiego z 1915 r. Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/Warsaw-Pilsudski-Square-1900s.jpg/1280px-Warsaw-Pilsudski-Square-1900s.jpg By nieznany – „Światowid” 1933Andrzej Sołtan (1998) Warszawa wczoraj, Gliwice: Wokół nas, Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=488193
Po rewolucji w Rosji w 1905 r., podczas której car Mikołaj I wydał rozkaz strzelania do protestujących robotników, w wyniku tego rozkazu było dużo zabitych i rannych , doszło do strajku generalnego 27 stycznia tegoż roku, w którym wzięli udział robotnicy z naszych fabryk. Pod ogromną presją społeczną car musiał złagodzić wydane rozkazy i nastąpiła odwilż. Robotnicy wywalczyli wzrost płac, poprawę warunków pracy, skrócono dzień pracy, obniżono kary pieniężne.
Zachowane resztki mozaiki Komunia Apostołów z soboru św. Aleksandra Newskiego eksponowane w dolnej cerkwi soboru św. Marii Magdaleny w Warszawie. Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Mozaika_z_soboru_Aleksandra_Newskiego_w_katedrze_Magdaleny_w_Warszawie.JPG/1024px-Mozaika_z_soboru_Aleksandra_Newskiego_w_katedrze_Magdaleny_w_Warszawie.JPG
Jednak wywalczone podczas rewolucji prawa do poprawy warunków pracy a tym samym i warunków życia przez robotników okazały się pyrrusowym, nie trwającym długo zwycięstwem. W krótce przywrócono stary ład, pensje obniżono, kary pieniężne zwiększono, ale strajki nie ustały, trwały aż do 1917 r.
Fragment mozaiki wyeksponowany na półpiętrze gmachu Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej przy ul. Koszykowej 55. Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Mozaika_z_soboru_%C5%9Bw._Aleksandra_Newskiego_Gmach_Wydzia%C5%82u_Architektury_Politechniki_Warszawskiej.JPG/1024px-Mozaika_z_soboru_%C5%9Bw._Aleksandra_Newskiego_Gmach_Wydzia%C5%82u_Architektury_Politechniki_Warszawskiej.JPG. By Adrian Grycuk – Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=46942616
Mimo, tych ciężkich warunków proces industrializacji w dalszym ciągu trwał. W 1913 r. w Warszawie było już 595 fabryk usytuowanych na Woli, w rejonach Czystego i Kamionka. Warszawa rozwijała się dynamicznie aż do 1917 r. W tym okresie powstały pierwsze koncepcje rozwoju urbanistycznego miasta, nastąpiła elektryfikacja tramwajów (1908 r.). W latach 1904 – 1914 wybudowano Most Poniatowskiego oraz wieżowiec Cedegrenu (1910 r. ), pierwszy wysokościowiec w Warszawie i najwyższy budynek w carskiej Rosji. W 1905 r. powstał jeden z najpiękniejszych warszawskich parków – Skaryszewski w późniejszym okresie nazwany im. Ignacego Paderewskiego. Warszawiacy szybko podchwycili tę nazwę i do tej pory mówimy „idziemy na spacer do parku Paderewskiego”- do „Padereszczaka”. Te czułe słowa kierowane w stronę naszego parku z pewnością związane są z tym cudownym miejscem w którym świetnie wypoczywamy, jak również, a może nawet przede wszystkim z jego wielkim patronem, który zawsze będzie kochany przez rzesze Polaków na całym świecie po wszystkie czasy. A dla mnie ten park wiąże z najpiękniejszym okresem mojego życia. Pisałam o tym w poście „Powojenna Warszawa” na stronie http://podrozewagabundy.pl/2016/04/17/powojenna-warszawa/ .

Pałac Saski. Źródło: https://d-nm.ppstatic.pl/kadr/k/r/69/12/5387103e5aedf_o,size,933×0,q,70,h,4056bc.jpg
W 1914 r. liczba ludności Warszawy wynosiła 884000 osób.

Park Ujazdowski. Źródło: https://d-nm.ppstatic.pl/k/r/69/12/5387103eaa3a3_o.jpg?1420066800

Rynek Starego Miasta w Warszawie. Źródło: https://d-nm.ppstatic.pl/k/r/69/12/5387103eb1f32_o.jpg?1420066800

Belweder. Warszawa. Źródło: https://d-nm.ppstatic.pl/kadr/k/r/af/3c/5387103fae935_o,size,933×0,q,70,h,40b650.jpg

Pałac Staszica w Warszawie. https://d-nm.ppstatic.pl/kadr/k/r/af/3c/5387103fd5594_o,size,933×0,q,70,h,5f0743.jpg

Pałac Krasińskich w Warszawie. Źródło: https://d-nm.ppstatic.pl/kadr/k/r/50/9f/53871040bad12_o,size,933×0,q,70,h,0a6236.jpg

Szpital Ujazdowski (Zamek Ujazdowski) w Warszawie. Źródło: https://d-nm.ppstatic.pl/kadr/k/r/a8/28/538710417524c_o,size,933×0,q,70,h,0041e8.jpg

Szpital Ujazdowski w Warszawie. Źródło: https://d-nm.ppstatic.pl/kadr/k/r/50/9f/53871040bcf67_o,size,933×0,q,70,h,31f36b.jpg

Łazienki Królewskie w Warszawie. Źródło: https://d-nm.ppstatic.pl/k/r/a8/28/53871041747f4_o.jpg?1420066800

Cerkiew św. Michała Archanioła na Ujazdowie w Warszawie. Źródło: https://d-nm.ppstatic.pl/k/r/a8/28/53871041a3219_o.jpg?1420066800

Kościół prawosławny pw. Najświętszej Trójcy (obecnie Katedra Polowa Wojska Polskiego przy ul. Dlugiej w Warszawie) https://d-nm.ppstatic.pl/kadr/k/r/a8/28/538710416dfdb_o,size,933×0,q,70,h,eca8e1.jpg

Pomnik gen. Iwana Paskiewicza przed Pałacem Namiestnikowskim w Warszawie. Źródło: https://d-nm.ppstatic.pl/k/r/cf/4a/53871042682d3_o.jpg?1420066800

Pomnik Sobieskiego na Agrykoli w Warszawie. Źródło: https://d-nm.ppstatic.pl/k/r/cf/4a/538710428f00f_o.jpg?1420066800
Zdjęcia zostały pobrane ze strony http://warszawa.naszemiasto.pl/artykul/zdjecia/carska-warszawa-na-przelomie-xix-i-xx-wieku-zobacz-kolorowe,2290018,gal,9364516,t,id,tm,zid.html
http://warszawa.wikia.com/wiki/Historia_w_XIX_wieku
https://pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz_Szpota%C5%84ski
Autor artykułu: Alicja Muszyńska
Wjazd na Most Kierbedzia w Warszawie. Źródło: https://d-nm.ppstatic.pl/k/r/69/12/5387103e1fa12_o.jpg?1420066800
Hi, i believe that i saw you visited my web site
so i got here to �return the choose�.I am trying to find things to improve my website!I suppose
its good enough to use some of your ideas!!
What’s Taking place i am new to this, I stumbled upon this I have found It positively useful and
it has helped me out loads. I’m hoping to contribute & help other customers like its aided me.
Great job.
Way cool! Some very valid points! I appreciate you penning this post and also the rest of the site is
also very good.
This piece of writing is truly a good one it assists new web visitors,
who are wishing in avor of blogging.
I know this website presents quality depending content and additional data, is there any other site which presents
these data in quality?
Good article. I’m going through a few of these issues as well..
Hi there to every one, the contents existing at this website
are truly awesome for people experience, well, keep up the good work
fellows.
Hiya very nice site!! Ꮇan .. Beautiful ..
Amazing .. Ι wilⅼ bookmark үour website and taқe the feeds ɑlso…I am satisfied tο search ߋut a lot of helpful іnformation right herе within the post,
we wаnt work out extra techniques іn thiѕ
regard, tһanks foг sharing.
I got this website from my friend who shared with me concerning this web page
and at the moment this time I am visiting this web site and reading very
informative articles or reviews here.
Tujuan saya baca artikel pastinya mencari informasi yang bermanfaat.
Nah sehabis membaca artikel ini saya bisa rasakan sensassi tersebut.
There is agreed a lott to locate outt about this subject.
I loge every of the points youu ave made.